Na budynku Poczty Polskiej w Warszawie z inicjatywy Koła Kedywu Oddziału Dyspozycyjnego „B” Światowego Związku Żołnierzy AK, którego tradycję dziedziczy Służba Ochrony Państwa odsłonięto tablicę upamiętniającą Dowódcę Powstania Warszawskiego gen. Antoniego Chruściela. W uroczystości wziął udział Szef UdSKiOR Lech Parell.
Budynek Poczty Polskiej przy ul. Świętokrzyskiej w Warszawie, była siedziba PKO ma charakter symboliczny. Tu bowiem od 5. sierpnia do pierwszych dni września 1944 r. mieścił się sztab Dowódcy Powstania Warszawskiego gen. Bryg. Antoniego Chruściela ps. Monter.
Gen bryg. Antonii Chruściel ps. Monter urodził się 16 czerwca 1895 r. w Gniewczynie Łańcuckiej jako najmłodsze dziecko wójta Andrzeja i Katarzyny Chruściel. Uczył się w miejscowej szkole, następnie w Przeworsku i Jarosławiu, gdzie w 1914 r. ukończył gimnazjum z wyróżnieniem. Już od 1909 r. angażował się w działalność niepodległościową, wstępując do organizacji związanych z ruchem „Zarzewie”. Był członkiem tajnej drużyny skautowej, a następnie I Jarosławskiej Męskiej Drużyny Skautowej.
Wiosną 1940 r. ppłk dypl. Antoni Chruściel dołączył do ZWZ, przyjmując liczne pseudonimy, m.in. „Monter” i „Nurt”. Przeniósł się do Warszawy, posługując się fałszywymi dokumentami. W czerwcu 1940 r. objął funkcję szefa Wydziału III w sztabie Komendy Okręgu Warszawa-Miasto ZWZ, a następnie został jego szefem sztabu. W maju 1941 r. przejął dowództwo nad całym Okręgiem i pełnił tę funkcję aż do kapitulacji powstania warszawskiego.
Pod jego przywództwem liczebność warszawskich struktur konspiracyjnych znacznie wzrosła – plutonów bojowych z 298 do 800, oficerów z 680 do 1938, a podoficerów z 3883 do ponad 10 000. Okręg organizował liczne akcje zbrojne, m.in. akcję „Wieniec” (sabotaż kolejowy), akcję pod Arsenałem (odbicie więźniów z rąk gestapo) oraz zamachy na Franza Bürkla i Franza Kutscherę.
Antonii Chruściel wspierał także powstanie w getcie warszawskim, kierując tam broń i organizując ataki pod murami getta w kwietniu 1943 r. Jako dowódca był spokojny, opanowany i wymagający, ale sprawiedliwy, co podkreślał m.in. płk Jan Rzepecki. Jego praca została doceniona – w sierpniu 1942 r. awansował na pułkownika.
Z chwilą wybuchu Powstania Warszawskiego sztab Okręgu Warszawskiego, dowodzony przez płk. Antoniego Chruściela „Montera”, przejął dowodzenie całością walk. Do jego obowiązków należało m.in. inspekcjonowanie odcinków frontu, organizowanie współpracy między dzielnicami, zarządzanie zrzutami, koordynacja z Armią Czerwoną oraz wydawanie rozkazów wojskowych i cywilnych.
Pierwszą kwaterą Chruściela był hotel „Victoria” przy ul. Jasnej, jednak po bombardowaniu 4 sierpnia sztab przeniósł się do gmachu PKO, a we wrześniu do kina „Palladium” – ostatniej siedziby władz powstańczej Warszawy.
W trakcie walk „Monter” nieustannie inspekcjonował linię frontu, podejmował decyzje organizacyjne i wspierał żołnierzy. Wbrew sceptycyzmowi wobec niemieckich propozycji kapitulacyjnych, wyrażał chęć współpracy z 1. Armią Wojska Polskiego gen. Zygmunta Berlinga. Ostatecznie, 28 września, w obliczu katastrofalnej sytuacji żywnościowej, nie sprzeciwił się decyzji o kapitulacji.
3 października wydał swój ostatni rozkaz do żołnierzy Okręgu Warszawskiego AK. 18 sierpnia 1944 r. został odznaczony Złotym Krzyżem Orderu Virtuti Militari, a 14 września mianowany generałem brygady.
Jego spokój, opanowanie i odwaga budziły szacunek żołnierzy. Aleksander Kamiński pisał o nim: „Codziennie odwiedzał barykady, inspekcjonował front, wydawał rozkazy na miejscu”. W uznaniu zasług, 20 września jego nazwisko po raz pierwszy pojawiło się w oficjalnych rozkazach jako dowódcy Warszawskiego Korpusu AK.
fot. Barbara Jamrocha / UdSKiOR
Zdjęcia pełnej jakości: https://www.flickr.com/photos/kombatanci/albums
