Polski Cmentarz Wojenny w Charkowie
W Charkowie na terenie tzw. VI Kwartału Parku Leśnego znajduje się wspólny polsko-ukraiński Cmentarz Ofiar Totalitaryzmu. Spoczywają na nim między innymi polscy jeńcy wojenni z obozu w Starobielsku. Jest to pierwszy z czterech „cmentarzy katyńskich” wybudowanych w miejscu pochowania obywateli polskich zgładzonych wiosną 1940 r.
Konwencja Genewska nie była dla Sowietów wiążącym dokumentem
W Starobielsku na terenie opuszczonego monastyru został zlokalizowany sowiecki obóz, w którym osadzono część polskich jeńców wojennych. Pośród blisko czterech tysięcy uwięzionych było ośmiu generałów Wojska Polskiego. Najstarszy, generał Leonard Skierski, miał siedemdziesiąt cztery lata.
Osadzeni w Starobielsku, powołując się na międzynarodowe umowy, stanowczo domagali się jasnego określenia własnego statusu. W związku z tymi wystąpieniami, komendant starobielskiego obozu otrzymał wytyczne mówiące, że w „działalności praktycznej” ma się kierować dyrektywami Zarządu NKWD do Spraw Jeńców Wojennych, a nie Konwencją Genewską.
W ramach tzw. „operacji rozładowania”, między 5 kwietnia a 12 maja 1940 r. jeńców przewożono ze Starobielska do więzienia w Charkowie. Po przesłuchaniu byli zabijani strzałem w kark, a nie w potylicę jak w innych miejscach kaźni. Zwłoki zamordowanych wywożono do lasu koło osiedla Piatichatki, gdzie znajdowały się już inne mogiły ofiar stalinowskich represji.
Żeliwna Ściana Pamięci wraz z ołtarzem
Fot. czarnota.org
Park leśny skrywał mogiły ofiar
Istnienie masowych grobów w VI Kwartale Parku Leśnego było dobrze znane wielu okolicznym mieszkańcom. Rozkopywano je w poszukiwaniu cennych rzeczy, które potem stawały się przedmiotem handlu. Ulewne deszcze wypłukiwały szczątki, toteż na przełomie lat 1970/1980 przeprowadzono szybko zakończone i utajnione badania dołów śmierci.
Dopiero od 1989 r. zaczęto oficjalnie zbierać informacje na powyższy temat. Pojawiły się relacje świadków i nieznane wcześniej dokumenty. Wytypowano miejsce, gdzie mogą spoczywać jeńcy ze Starobielska. Potwierdziły to prace archeologiczne przeprowadzone w 1991 r. i w latach 1994-1996. Na ich podstawie ustalono, że na terenie Parku Leśnego spoczywa 4302 polskich wojskowych i cywilów.
W czasie negocjacji strona ukraińska wymogła budowę wspólnego kompleksu memorialnego. Jeszcze przed jego wzniesieniem Ukraińcy upamiętnili pochowane w lesie ofiary stalinizmu. Zamordowanym Polakom poświęcili obelisk, na którym znalazł się wiersz Adama Asnyka „Szkoda!”
Obelisk przed Cmentarzem Wojennym w Charkowie
Fot.
27 czerwca 1998 r., w obecności Prezydentów Polski i Ukrainy, został wmurowany kamień węgielny pod budowę memoriału. Wzniesiono go według projektu rzeźbiarzy Zdzisława Pidka i Andrzeja Sołygi oraz architektów Wiesława i Jacka Synakiewiczów. Dwa lata później, 17 czerwca 2000 r. nastąpiło uroczyste otwarcie i poświęcenie nekropolii.
Budowę cmentarza w Charkowie sfinansowano z polskich środków, w tym zebranych przez Rodziny Katyńskie i Polską Fundację Katyńską.
Opis cmentarza
Wejście na teren memoriału wyznaczają dwa pylony z herbami Polski i Ukrainy. Po lewej stronie znajdują się symbole religii wyznawanych przez ofiary: krzyże katolicki i prawosławny, żydowska gwiazda i muzułmański półksiężyc. Pokryte czarną bazaltową kostką masowe mogiły - 15 polskich i 60 ukraińskich - mają formę kurhanów, z których wyrastają krzyże katolickie i prawosławne.
Wejście na Cmentarz Ofiar Totalitaryzmu w Charkowie
Fot. Mariusz Paździora
Niewysokie cokoły z krzyżami „Virtuti Militari” i „Kampanii Wrześniowej 1939 r.” wytyczają aleję biegnącą przez polską część nekropolii. Po jej obu stronach umieszczone zostały imienne tablice epitafijne.
Aleję zamyka ściana pamięci. Tworzą ją dwie złączone krzyżem żeliwne płyty z powtórzonymi nazwiskami zamordowanych. Naprzeciwko ściany znajduje się ołtarz. Polską część nekropolii uzupełnia dzwon, na którym znalazł się fragment tekstu „Bogurodzicy”.
Autor: JPS
