Polski Cmentarz Wojenny w Katyniu
Na Polskim Cmentarzu w Katyniu pod Smoleńskiem spoczywa 4421 oficerów i podchorążych Wojska Polskiego przetrzymywanych w obozie specjalnym NKWD w Kozielsku i zamordowanych w Lesie Katyńskim. Ta nekropolia jest częścią dużego kompleksu memorialnego poświęconego ofiarom sowieckich zbrodni.
Byli zatwardziałymi wrogami władzy sowieckiej
W październiku 1939 roku zostały założone trzy obozy: w Starobielsku, Kozielsku i Ostaszkowie, w których umieszczono polskich jeńców. Więźniowie od początku uczestniczyli w mających na celu złamać ich psychicznie przesłuchiwaniach. Sowieci chcieli między innymi zwerbować spośród nich agentów wywiadu. Na podstawie zeznań szef NKWD Ławrientij Beria sporządził notatkę, którą skierował do Stalina. Określił w niej polskich jeńców słowami ,,wszyscy oni są zatwardziałymi, nie rokującymi poprawy wrogami władzy sowieckiej’’. Stwierdził, że NKWD uważa za uzasadnione ich rozstrzelanie. Wniosek Beri został 5 marca 1940 roku aprobowany przez Biuro Polityczne KC Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii Bolszewików.
Pierwszy transport polskich jeńców wyruszył z Kozielska 3 kwietnia 1940 r. Zostali wywiezieni w bydlęcych wagonach do Gniezdowa, a następnie samochodami więziennymi do uroczyska Kozie Góry w Lesie Katyńskim. To właśnie tam byli mordowani strzałem w tył głowy. Ich ciała wrzucano do wcześniej przygotowanych dołów.
Wśród zamordowanych znalazła się jedyna kobieta. Była to córka gen. Józefa Dowbora – Mościckiego, pilot podporucznik Janina Lewandowska. Została pozbawiona życia w dniu swoich trzydziestych drugich urodzin.
Jako pierwsi o istnieniu masowych mogił w Lesie Katyńskim poinformowali w kwietniu 1943 r. Niemcy. W tym samym miesiącu Polski Czerwony Krzyż wraz z Międzynarodową Komisją Lekarską rozpoczęły prace ekshumacyjne, w wyniku których odnaleziono ciała 4243 osób.
Po ekshumacji przeprowadzonej w czasie niemieckiej okupacji powstał pierwszy symboliczny cmentarz oraz zaczęto mówić o Zbrodni Katyńskiej.
Były premier Leon Kozłowski podczas identyfikacji zwłok polskich oficerów. Katyń, 04.1943 r.
Fot. PAP/CAF
Komisja Burdenki zaciera ślady
Zbrodnia w Lesie Katyńskim została szybko ujawniona. Przez wiele lat wykorzystywana była przez władze sowieckie do nakręcania spirali fałszerstw.
Po wyzwoleniu Smoleńszczyzny przez Armię Czerwoną, pracę rozpoczęła komisja Nikołaja Burdenki, powołana już w styczniu 1944 roku. Miała ona na celu, przy użyciu fałszerstw i fabrykowania dowodów, przypisać Niemcom odpowiedzialność za Zbrodnię Katyńską.
Komisji polecono jak najszybciej udowodnić, że Sowieci nie byli odpowiedzialni za mord w Katyniu. Już po paru dniach ogłosiła w gazecie ,,Prawda’’ „Raport specjalny komisji ds. ustalenia i przeprowadzenia śledztwa okoliczności rozstrzelania w Lesie Katyńskim polskich jeńców wojennych przez niemiecko-faszystowskich najeźdźców”.
Mogiły były ponownie rozkopywane, a niektóre zwłoki przewożone do Instytutu Medycyny Sądowej w Moskwie. Niestety, działań prowadzonych przez Sowietów nie sposób nazwać rzetelnymi badaniami. Członkowie komisji podrzucali niemieckie gazety i banknoty, wymieniali też pociski w czaszkach na niemieckie.
13 kwietnia 1990 r. wreszcie nastąpił przełom w sprawie Zbrodni Katyńskiej. Dokumenty przekazane przez Gorbaczowa a potem Jelcyna potwierdziły odpowiedzialność NKWD za eksterminację polskich jeńców. Umożliwiły także wszczęcie poszukiwań innych, poza Katyniem, miejsc pochówku zamordowanych.
Michaił Gorbaczow przekazuje Wojciechowi Jaruzelskiemu kopie dokumentów dot. Zbrodni Katyńskiej.
Moskwa 13.04.1990. Fot. PAP/I. Sobieszczuk
Rosja wydaje zgodę na budowę cmentarzy
Rozporządzenie z 1996 r. rządu Federacji Rosyjskiej „dotyczącego stworzenia miejsc pamięci w miejscach spoczynku obywateli sowieckich i polskich – ofiar represji totalitarnych w Katyniu i Miednoje” umożliwiło rozpoczęcie budowy nekropolii. Prace były koordynowane przez Radę Ochrony Walk i Męczeństwa współpracującą z Rodzinami Katyńskimi i Polską Fundacją Katyńską. W ramach konkursu wybrano projekt zespołu kierowanego przez rzeźbiarzy Zdzisława Pidka i Andrzeja Sołygę oraz Wiesława i Jacka Synakiewiczów.
W czerwcu 1995 roku, Prezydent RP Lech Wałęsa wmurował akt erekcyjny i poświęcony przez Ojca Świętego Jana Pawła II kamień węgielny pod budowę cmentarza. Uroczyste otwarcie cmentarza nastąpiło 28 lipca 2000 r.
Opis cmentarza
Już w 1988 roku w Lesie Katyńskim został umieszczony drewniany krzyż, który został przekazany przez prymasa Polski kardynała Józefa Glempa.
Przy wejściu na cmentarz znajdują się dwa pylony z wizerunkami polskich orłów wojskowych. Nieopodal znalazły się płyty z krzyżami - ,,Virtuti Militari’’ i ,,Kampanii Wrześniowej 1939 r.’’ O wielowyznaniowości ofiar świadczą cztery pionowe płyty z symbolami religii katolickiej, prawosławnej, judaizmu i islamu. Dominującym elementem polskiej nekropolii jest Ściana Pamięci z nazwiskami ofiar. Przed nią znajdują się wysoki krzyż i ołtarz. Wszystkie zostały wykonane z żeliwa.
Wejście na Polski Cmentarz Wojenny w Katyniu
Fot. IPN
Przed ołtarzem umieszczono tablicę informującą o okolicznościach popełnienia zbrodni oraz sześć zbiorowych mogił i dwie indywidualne generałów Bronisława Bohaterewicza i Mieczysława Smorawińskiego. W wykopie zawieszony został dzwon pamięci. Doły śmieci, z których wydobyto szczątki ofiar, oznaczono nieregularnymi płytami żeliwnymi.
Autor: OW
