Z okazji 60 rocznicy wybuchu II wojny światowej Sejm Rzeczypospolitej Polskiej uchwalił ustawę o szczególnych zasadach, warunkach i trybie mianowania na wyższe stopnie wojskowe żołnierzy uczestniczących w walkach o wolność i niepodległość Polski podczas II wojny światowej i w okresie powojennym (ustawa z dnia 24 lipca 1999 r., Dz.U. z 1999 r. Nr 72, poz. 804, z 2014 r. poz. 496.). Zgodnie z preambułą, umożliwia ona szczególne wyróżnienie obrońców Ojczyzny i zadośćuczynienie za wieloletnie przemilczanie ich zasług, za doznane w okresie powojennym represje i prześladowania oraz za cierpienia związane z przymusowym oddaleniem od Ojczyzny.
Preambuła ustawy jednoznacznie wskazuje, że niepodległa Rzeczpospolita Polska pragnie wyróżnić, poprzez mianowanie na wyższe stopnie wojskowe, przede wszystkim żołnierzy Wojska Polskiego, żołnierzy Armii Polskiej we Francji i Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, żołnierzy Polski Walczącej - Armii Krajowej, Narodowych Sił Zbrojnych, Batalionów Chłopskich, powojennej II Konspiracji Niepodległościowej, których zasługi były wcześniej przemilczane.
Znajduje to odzwierciedlenie w art. 1 ust. 2 pkt. 1 ustawy. Ten przepis odnosi się do wszystkich polskich formacji wojskowych, walczących o niepodległość Ojczyzny od 1 września 1939 roku w kraju i za granicą, a więc Wojska Polskiego z okresu wojny obronnej 1939 roku, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, Armii Krajowej, Narodowych Sił Zbrojnych, Batalionów Chłopskich, Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” i całej Drugiej Konspiracji Niepodległościowej, która na przełomie lat 40-tych i 50-tych kontynuowała w najtrudniejszych warunkach walkę o niepodległość Polski.
Zgodnie z art. 1 ust. 2 pkt. 2 ustawy, mianowane na wyższe stopnie wojskowe mogą być osoby walczące w skład 1. lub 2. Armii Wojska Polskiego oraz innych polskich formacji wojskowych przy armiach sojuszniczych. Oznacza to, iż przy rozpatrywaniu wniosków o mianowanie na wyższe stopnie wojskowe należy ustalać na podstawie załączonych dokumentów lub akt osobowych, czy osoba wymieniona we wniosku o mianowanie wchodziła w skład polskiej formacji wojskowej przy armii sojuszniczej i uczestniczyła w walkach o niepodległość Polski w okresie II wojny światowej.
Ustawa nie określa wieku osób uprawnionych do mianowania na wyższe stopnie wojskowe.
Art. 1 stanowi, że uprawnione do mianowania na wyższe stopnie wojskowe są „osoby wchodzące w skład Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej działających w kraju i za granicą, podległych Rządowi Rzeczypospolitej Polskiej w kraju i na uchodźstwie”, a także „1. i 2. Armii Wojska Polskiego oraz innych polskich formacji wojskowych przy armiach sojuszniczych”. Tak postanowił ustawodawca, zdając sobie sprawę z faktu, że bardzo wiele osób poniżej 17 roku życia wchodziło w skład organizacji zbrojnych (np. w okresie Powstania Warszawskiego lub Drugiej Konspiracji Niepodległościowej).
Ustawa z 24 lipca 1999 roku wyklucza mianowanie osób, które po wojnie były już co najmniej dwukrotnie mianowane na stopnie oficerskie, za czyny świadczące o szczególnym męstwie lub za wyjątkowe zasługi. Nie przewiduje także mianowań pośmiertnych oraz nadawania stopni oficerskich generałów i admirałów.
Ustawa nie przewiduje również mianowania osób posiadających nadane lub zachowane uprawnienia kombatanckie wyłącznie z tytułu powojennej służby wojskowej (pełnionej po 8 maja 1945 roku, np. żołnierzy Wojska Polskiego uczestniczących po wojnie w walkach z UPA).
Wnioski o nadanie stopni oficerskich należy kierować do Szefa Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych. Uprawnione są do tego władze naczelne związków i stowarzyszeń kombatanckich - w odniesieniu do własnych członków. W przypadku kombatantów niezrzeszonych w organizacji społeczno-kombatanckiej, do występowania z wnioskiem o mianowanie są uprawnieni właściwi terytorialnie wojskowi komendanci uzupełnień. W odniesieniu do weteranów posiadających obywatelstwo polskie i mieszkających na stałe za granicą organami uprawnionymi do występowania z wnioskami są ataszaty wojskowe wchodzące w skład polskich placówek dyplomatycznych. Z przyczyn formalnych nie są realizowane wnioski składane bezpośrednio przez koła terenowe, a także przez samych zainteresowanych.
Do wniosku należy dołączyć kopię zaświadczenia o uprawnieniach kombatanckich oraz kopie dokumentów potwierdzających posiadane stopnie wojskowe (szczególnie istotne przy rozpatrywaniu wniosków osób już będących oficerami) lub inne dokumenty potwierdzające służbę w polskich formacjach zbrojnych (w przypadku nieposiadania uprawnień kombatanckich).
Szef Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych opiniuje i przedstawia do akceptacji Ministrowi Obrony Narodowej wyłącznie wnioski przedkładane do Urzędu w oparciu o zapisy ustawy z 24 lipca 1999 roku.
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Obrony Narodowej z dnia 30 kwietnia 2010 roku w sprawie mianowania na stopnie wojskowe (Tekst jednolity Dz.U z 2015 r., poz. 307 z późn. zm.), Urząd opiniuje również przesyłane przez Dyrektora Departament Kadr MON wnioski osób szczególnie zasłużonych, przedstawianych do mianowania w oparciu o art. 140 ust. 6 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny (Dz.U. 2022 poz. 655). Wnioski o mianowanie w tym trybie winny być składane przez uprawnione organy, zgodnie z kompetencjami, wyłącznie do Departamentu Kadr MON (bez pośrednictwa Urzędu).
Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych nie ma podstaw prawnych do występowania z wnioskami o mianowanie na wyższe stopnie wojskowe.
Wzór wniosku o mianowanie na podstawie ustawy z dnia 24 lipca 1999 r.
Wszelkie dodatkowe informacje na temat mianowań na wyższe stopnie wojskowe można uzyskać w Wydziale Odznaczeń i Mianowań, pod nr telefonu 22 276 77 26 oraz 22 276 77 33.
