78 lat temu, 19 kwietnia 1943 roku, w warszawskim getcie wybuchło powstanie – największy zbrojny zryw Żydów podczas II wojny światowej i zarazem pierwsze powstanie wielkomiejskie w okupowanej Europie. Szef Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych Jan Józef Kasprzyk oddał hołd jego uczestnikom, biorąc udział w centralnych obchodach 78. rocznicy tego wydarzenia, które 19 kwietnia br. odbyły się na warszawskim Muranowie.

Minister Kasprzyk złożył wieniec pod pomnikiem Bohaterów Getta, który wzniesiony został trzy lata po zakończeniu wojny w pobliżu miejsca pierwszych walk bojowców żydowskich z Niemcami. Jak zauważył Szef UdSKiOR, uczestnicy zrywu w warszawskim getcie – największej „dzielnicy zamkniętej” dla Żydów w Generalnym Gubernatorstwie i w całej okupowanej Europie – byli polskimi obywatelami i patriotami:

– Powstanie w getcie warszawskim to jeden z tragicznych rozdziałów historii Polski, która przez wieki była domem dla wielu narodów, kultur i religii. Jest ono wspólnym doświadczeniem polsko-żydowskim, gdyż jego uczestnicy byli obywatelami Rzeczypospolitej, którzy walczyli również jako polscy patrioci żydowskiego pochodzenia – powiedział Jan Józef Kasprzyk, podkreślając ogromną rolę Armii Krajowej i innych organizacji w niesieniu zbrojnej pomocy walczącym.

Szef UdSKiOR przypomniał również, jak ważnym wydarzeniem dla powstałego po II wojnie światowej państwa Izrael jest zryw z 1943 roku:

– Z militarnego czy politycznego punktu widzenia powstanie nie miało żadnych szans i było tak naprawdę wołaniem o godną śmierć Żydów, którzy powstali przeciwko Niemcom. Jednak heroizm żydowskich bojowców, pokazanie, że złu należy przeciwstawić się, a nie biernie mu się przyglądać, jest bardzo ważnym punktem odniesienia, zwłaszcza dla Żydów tworzących po wojnie państwo w regionie świata, w którym na walkę zawsze byli i są gotowi – wyjaśnił Szef UdSKiOR, apelując:

– Tak, jak pamiętamy o pierwszym sierpnia – rocznicy wybuchu powstania warszawskiego, tak pamiętać musimy o powstaniu w getcie.

Organizatorem obchodów było Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów w Polsce we współpracy z Muzeum Getta Warszawskiego, Żydowskim Instytutem Historycznym im. Emanuela Ringelbluma oraz Ministerstwem Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu.

--

Wiosną 1943 roku władze niemieckie przystąpiły do całkowitej likwidacji getta w Warszawie. Na taką sytuację były przygotowane liczące ponad 500 osób oddziały Żydowskiej Organizacji Bojowej oraz Żydowskiego Związku Wojskowego. W godzinach porannych 19 kwietnia 1943 roku getto warszawskie zostało otoczone, a na jego obszar wkroczyły oddziały niemieckie. Natrafiły one jednak na opór powstańców żydowskich i zostały zmuszone do wycofania się. Tego samego dnia (i w dniach kolejnych) próbę wsparcia powstańców podjęły warszawskie struktury Armii Krajowej i innych organizacji. W związku z brakiem oczekiwanego powodzenia dowództwo nad oddziałami niemieckimi przejął gen. SS i policji Jürgen Stroop.

Walki w getcie zostały oficjalnie zakończone 16 maja 1943 roku, kiedy to Niemcy wysadzili budynek synagogi na ul. Tłomackie. W rzeczywistości poszukiwanie osób ukrywających się w ruinach zburzonej dzielnicy żydowskiej trwało jeszcze kilka miesięcy. W wyniku powstania zginęło i zostało zamordowanych 12 tys. Żydów, a większość z 60 tys. osób, znajdujących się w tym czasie w getcie, została wywieziona do obozu koncentracyjnego na Majdanku lub obozów pracy w Poniatowej, Trawnikach i Budzyniu. Trudna do oszacowania grupa Żydów wydostała się z getta w czasie trwania walk i szukała schronienia po tzw. aryjskiej stronie.