Medalami „Pro Patria” uhonorował w piątek, 18 września 2020 roku, szef Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych Jan Józef Kasprzyk Stowarzyszenie NZS 1980 i jego najbardziej zasłużonych członków podczas obchodów 40. rocznicy powołania na krakowskich uczelniach Niezależnego Zrzeszenia Studentów – organizacji powstałej na fali ogólnopolskich strajków robotniczych i wydarzeń z sierpnia 1980 roku.

Wśród odznaczonych w Muzeum Armii Krajowej w Krakowie znaleźli się: Krzysztof Brożek, Sławomir Chmura, Leszek Jaranowski, Zdzisław Jurkowski, Adam Kalita oraz Grzegorz Sturdy. Medal dla Stowarzyszenia NZS 1980 odebrał jego prezes, Adam Kalita. Odznaczeni w latach 80-tych byli działaczami krakowskiego Niezależnego Zrzeszenia Studentów, a swoją obecną działalnością w sposób szczególny przyczyniają się do kultywowania pamięci o walce o niepodległość Ojczyzny. Oprócz medali „Pro Patria” wręczone zostały także „Krzyże Wolności i Solidarności”. W imieniu prezydenta RP Andrzeja Dudy ceremonii udekorowania odznaczonych dokonał prezes Instytutu Pamięci Narodowej dr Jarosław Szarek.

– Przywrócenie Rzeczypospolitej do grona państw wolnych i suwerennych oraz zapewnienie jej obywatelom godności i wolności – ta idea przyświecała Polakom w roku 1914, podczas II wojny światowej, a także w latach 80-tych ubiegłego wieku. Dziękujemy Wam za to, że tak odważnie wpisaliście się w ten łańcuch pokoleń połączonych jedną najświętszą ideą – walką o niepodległość i suwerenność Ojczyzny; że wprost odwoływaliście się do pokoleń wcześniejszych, czego wyrazem były podziemne publikacje, organizowane uroczystości i manifestacje w rocznice wydarzeń, którym przyświecała ta sama idea – podkreślił szef UdSKiOR Jan Józef Kasprzyk, zwracając się do byłych działaczy krakowskiego NZS-u, po czym dodał:

– Chylimy dzisiaj przed Wami czoła, dziękując za to, że nadal tworzycie wspólnotę, walczącą nieprzerwanie o to samo: o zachowanie pamięci o minionych pokoleniach i ich walce. Wyrazem tej działalności jest Stowarzyszenie NZS 1980, które stara się o to, aby godnie uhonorować tych, którzy wtedy walczyli o duszę narodu. Powstanie NZS było bardzo poważnym ostrzeżeniem dla komunistów, że nie jest to już walka tylko jednego środowiska czy grupy społecznej, lecz przedstawicieli całego narodu, w tym młodej polskiej inteligencji; walka o rzecz najcenniejszą w życiu ludzi, narodów i państw – o niepodległość. Za to, że nie zabrakło Wam wtedy odwagi, moje pokolenie i przyszłe pokolenia będą Wam dozgonnie wdzięcznie. Dziękujemy za wolną Polskę – zakończył minister Kasprzyk.

Listy okolicznościowe do uczestników obchodów 40-lecia krakowskiego Niezależnego Zrzeszenia Studentów skierowali prezydent RP Andrzej Duda oraz prezes Rady Ministrów Mateusz Morawiecki. Wydarzenie uświetnił wykład prof. Henryka Głębockiego oraz okolicznościowy koncert Andrzeja Kołakowskiego – barda, działacza opozycji antykomunistycznej.

--

Po zamordowaniu z inspiracji Służby Bezpieczeństwa Stanisława Pyjasa – studenta Uniwersytetu Jagiellońskiego zaangażowanego w działalność opozycyjną, młodzież akademicka Krakowa powołała 15 maja 1977 r. niezależny Studencki Komitet Solidarności, którego jednym z celów było dążenie do zainicjowania prac nad utworzeniem autentycznej i niezależnej reprezentacji studenckiej. Ziściło się to dopiero trzy lata później, po sierpniowych strajkach 1980 r., kiedy narodziło się Niezależne Zrzeszenie Studentów. W Krakowie jego zalążki pojawiły się 15 września na Uniwersytecie Jagiellońskim, a w ciągu następnych pięciu dni także na kolejnych krakowskich uczelniach.

Krakowski NZS prowadził nie tylko działalność organizacyjną, ale także oświatową – zorganizował Klub Myśli Patriotycznej „Jagiellonia”, wydawał pisma, powołał wydawnictwo. Współorganizował także „biały marsz”, zakończony Mszą św. w intencji rannego w zamachu Ojca Świętego Jana Pawła II. 17 maja 1981 roku z krakowskich Błoń na Rynek Główny przeszło około kilkaset tysięcy ubranych na biało studentów i mieszkańców Krakowa.

Niezależne Zrzeszenie Studentów aktywnie zaangażowało się w obronę więźniów politycznych, których zwolnienie gwarantował czwarty postulat Porozumienia Gdańskiego podpisanego 31 sierpnia 1980 r. Wbrew niemu w aresztach przetrzymywano między innymi przywódców Konfederacji Polski Niepodległej. Zrzeszenie inicjowało zbieranie podpisów pod listami protestacyjnymi, organizowało akcje plakatowe. Jego działacze wchodzili w skład pojawiających się w tym czasie Komitetów Obrony Więzionych za Przekonania i tworzyli Studenckie Komitety Obrony Więzionych za Przekonania. 25 maja 1981 roku w całej Polsce zorganizowano marsze protestacyjne – pod hasłem Uwolnić więźniów politycznych ulicami Krakowa przeszło wówczas kilka tysięcy studentów. Przede wszystkim jednak NZS koncentrowało się na zmaganiach na rzecz samorządności i autonomii uczelni wyższych. /IPN