Polski Cmentarz Wojenny w Bykowni
Polski Cmentarz Wojenny w Bykowni jest częścią kompleksu memorialnego, na którym spoczywa ok. 120 tys. ofiar terroru stalinowskiego. Pośród nich znaleźli się Polacy zgładzeni podczas operacji NKWD z lat 1937-1938 i obywatele polscy będący ofiarami zbrodni katyńskiej z 1940 roku.
Bykowińskie uroczysko
Na ślad masowych mogił w Bykowni koło Kijowa trafili Niemcy w 1941 roku. Sprawa ta nie nabrała jednak takiego rozgłosu jak doły śmierci odkryte przez nich w Katyniu. Cmentarne uroczysko budziło jednak zainteresowanie rabusiów grobów oraz osób pragnących dociec prawdy o spoczywających w nim ludziach. Aby ukrócić ten proceder i niewygodne dla władz spekulacje, w 1971 r. przeprowadzono badania, po których opublikowano kłamliwy komunikat o odkryciu mogił ofiar niemieckich represji. Po kolejnych ekshumacjach z 1987 r. wzniesiono pomnik informujący o spoczywających w Bykowni sowieckich żołnierzach i cywilach „zakatowanych przez faszystowskich okupantów w latach 1941-1943”.
Napis ten wkrótce został skuty. Otwarcie zaczęto mówić o stalinowskich zbrodniach, do czego przyczyniła się gorbaczowska „pieriestrojka”. Kilka lat później zaczęły pojawiać się ukraińskie projekty budowy w Bykowni cmentarnego kompleksu z towarzyszącą mu ekspozycją muzealną. W 2001 roku Rada Ministrów Ukrainy przyjęła postanowienie o powołaniu Państwowego Rezerwatu Historyczno-Memorialnego „Mogiły Bykowni”. Do prac z tym związanych włączyli się polscy archeolodzy, rozpoczynając serie badań terenowych.
Wejście na Polski Cmentarz Wojenny w Bykowni.
Fot. Jakub Pietrzak/ UdSKiOR
Polskie wątki
Już w trakcie ekshumacji przeprowadzonych w 1971 r. pojawił się interesujący wątek w postaci szeregu przedmiotów o wyraźnie polskiej proweniencji. Po rozpadzie Związku Sowieckiego impulsem do podjęcia szerszych prac przez polskich historyków, a potem archeologów stała się seria dokumentów ujawnionych przez władze rosyjskie i ukraińskie. Pośród nich znalazła się tzw. „lista ukraińska”, zawierająca spis 3435 nazwisk osób przeznaczonych do rozstrzelania w 1940 roku.
W trakcie terenowych poszukiwań z lat 2001-2012 odnaleziono szczątki 1980 ofiar wraz z przedmiotami takimi jak np. strzępy mundurów, wojskowe buty i monety, pozwalającymi w sposób bezsporny na uznanie, że byli to obywatele II Rzeczpospolitej. Szczególnie wymownym dowodem był wojskowy znak tożsamości – nieśmiertelnik starszego sierżanta Józefa Naglika, komendanta jednej ze strażnic Korpusu Ochrony Pogranicza. Niezależnie zlokalizowane zostały także mogiły polskich ofiar z lat trzydziestych ubiegłego wieku.
28 listopada 2011 r. Prezydenci Polski i Ukrainy - Bronisław Komorowski i Wiktor Janukowycz, wmurowali akt erekcyjny pod budowę Polskiego Cmentarza Wojennego w Bykowni. Prace wykonane zostały według projektu rzeźbiarza Marka Moderaua i architekta Roberta Głowackiego. Uroczyste otwarcie tej części kompleksu miało miejsce 21 września następnego roku. Jednocześnie udostępniony został cmentarz ukraiński, na którym spoczywają obywatele sowieccy, w tym ofiary „operacji polskiej NKWD”.
Bykownia - Cmentarzysko Ofiar Zbrodni Stalinowskich. Polskie obuwie wojskowe znalezione w grobie nr 152/06.
Fot. A. Kuczyński
Opis cmentarza
Polską część memoriału otwierają dwa pylony, na których umieszczone zostały orły - państwowy i wojskowy. Między pylonami na bruku znajduje się napis: POLSKI CMENTARZ WOJENNY. Wyłożona kostką aleja wiedzie ku kamiennemu ołtarzowi, za którym znajduje się ściana z nazwiskami ofiar zbrodni. Każdemu zamordowanemu poświęcone są również imienne płyty położone wzdłuż cmentarnej alejki.
Krzyż na kurhanie. Polski Cmentarz w Bykowni
Fot. Jakub Pietrzak/ UdSKiOR
Nieopodal ołtarza na niewysokim kurhanie umieszczony został krzyż. Na jego ramionach znajdują się krzyże ,,Virtuti Militari'' i ,,Kampanii Wrześniowej 1939 roku'', a także inskrypcja: „Tu spoczywają obywatele Rzeczypospolitej Polskiej, którzy na mocy decyzji najwyższych władz ZSRR z 5 marca 1940 r. zostali zamordowani w więzieniu wewnętrznym NKWD w Kijowie. Szczątki ofiar zostały odnalezione podczas prac archeologicznych w latach 2001, 2006, 2007, 2011, 2012”.
Kompleks memorialny uzupełniają cztery małe pylony z zawieszonym miedzy nimi dzwonem. Znalazły się na nich symbole religii katolickiej, prawosławnej, judaizmu i islamu, przypominające o wielonarodowym i wielowyznaniowym charakterze II Rzeczypospolitej. Natomiast na dzwonie umieszczony został fragment utworu Feliksa Konarskiego ,,Katyń''.
Autor: JPS
